:: Komiteti i Pajtimit Mbarekombetar ::

Gjenerata m� e madhe e adoleshent�ve n� histori � 1.2 miliard t� rinj� p�rgatiten t� hyjn� n� mosh�n e pjekuris� n� nj� bot� q� ndryshon me shpejt�si. Raporti i UNFPA-s� (Fondit t� Kombeve t� Bashkuara p�r Popullsin�) mbi Gjendjen e Popullsis� s� Bot�s 2003, nxjerr n� pah sfidat dhe rreziqet q� ata hasin. Ky raport zbulon se po t� investohet tani p�r t� rinjt� do t� p�rfitohej jasht�zakonisht n� t� ardhmen, por nevojat e tyre vazhdojn� t� mbeten t� paplot�suara.

Nj� fill i p�rbashk�t lidh gjith� jet�t e tyre: shpresa p�r nj� t� ardhme m� t� mir�. Kjo shpres� �sht� p�rkrahur edhe nga Objektivat e Zhvillimit Mij�vje�ar t� aprovuara nga krer�t e shteteve n� vitin 2000 q� jan�: reduktimi i varf�ris� ekstreme dhe uris�, parandalimi i p�rhapjes s� HIV/SIDA-s, ulja e vdekshm�ris� amtare dhe foshnjore, sigurimi i arsimit fillor universal dhe p�rmir�simi i zhvillimit t� q�ndruesh�m deri n� vitin 2015.

Brenda kuadrit t� t� drejtave t� njeriut t� themeluara dhe pranuara nga komuniteti n� t�r�si, disa t� drejta i p�rkasin ve�an�risht t� rinjve, duke p�rfshir� barazin� gjinore dhe t� drejt�n p�r arsim dhe sh�ndet. Duke ushtruar t� drejt�n p�r sh�ndet, duhet q� t� sigurohet akses ndaj informacionit dhe sh�rbimeve t� sh�ndetit seksual e riprodhues, q� i p�rshtatet mosh�s, kapaciteteve t� tyre dhe rrethanave.

Shumica e t� rinjve kan� nj� lloj aksesi n� shkoll�, megjith�se 57 milion djem dhe 96 milion vajza t� mosh�s nga 15-24 vje� nuk mund t� shkruajn� ose t� lexojn�. Megjithat�, n� t� gjitha vendet, grat� po fitojn� akses ndaj edukimit dhe shkollimit, me nj� rit�m m� t� shpejt� se burrat. Rreth 90 vende po p�rpiqen t� plot�sojn� objektivat globale p�r t`i dh�n� fund pabarazis� gjinore n� arsimin fillor deri m� 2015. Mbajtja e vajzave p�r nj� koh� sa m� t� gjat� n� shkoll� �sht� nj� prioritet i zhvillimit. Vajzat q� ndjekin shkoll�n martohen dhe sjellin f�mij� m� von� n� jet�, gj� q� zvog�lon rreziqet p�r sh�ndetin e tyre dhe rrit kontributet e tyre ekonomike.

Rreziqe t� tjera p�r grat� e reja

Shum� vende e kan� pranuar q� t� investohet tani p�r grat� dhe vajzat, q� t� fuqizohen ato, �sht� nj� nga rrug�t m� efektive dhe eficente p�r t� �uar m� tej axhend�n e zhvillimit. Grat� e reja ende hasin diskriminimin q� p�rhapet nga dita n� dit� dhe mohimin e t� drejt�s p�r t� votuar. Marr�dh�niet e pabarabarta p�r pushtet midis grave dhe burrave �ojn� n� shkelje masive t� sh�ndetit dhe t� drejtave t� njeriut. M� t� vazhdueshme dhe shkat�rruese jan� martesat e hershme ose t� b�ra q� n� f�mij�ri, dhuna dhe detyrimi seksual, trafiku seksual dhe prerja e organeve gjenitale fem�rore.

Normat tradicionale gjinore mund t� kufizojn� kontrollin e grave t� reja p�rsa i takon jet�s s� tyre seksuale dhe riprodhuese. Vajzat adoleshente jan� ve�an�risht t� prekura nga rreziqet p�rsa i takon aktivitetit t� pambrojtur seksual. Nga ana biologjike, rreziku i infeksionit p�r grat� gjat� marr�dh�nieve t� pambrojtura seksuale �sht� dy deri n� kat�r her� m� i lart� sesa tek burrat. Grat� e reja jan� shum� m� t� prekura, sepse organet e tyre riprodhuese jan� ende n� zhvillim.

Besimet sociale shpesh ushtrojn� presion mbi vajzat q� t� martohen dhe t� fillojn� t� ken� f�mij� p�rpara se t� jen� gati. Pavar�sisht se n� shum� vende t� bot�s ka nj� tendenc� ndaj nj� martese m� t� von�t, 82 milion vajza t� vendeve n� zhvillim q� i p�rkasin mosh�s nga 10 deri m� 17 vje� do t� martohen p�rpara se t� mbushin mosh�n 18 vjec. Martesat n� mosh� t� re shkat�rrojn� sh�ndetin dhe mund�sit� q� u afrohen grave dhe f�mij�ve t� tyre, zakonisht nd�rpret arsimimin e tyre dhe shpesh dhunon t� drejtat e tyre t� njeriut. Vajzat adoleshente t� martuara, shpesh e kan� t� pamundur q� t� diskutojn� p�rdorimin e metodave kontraceptive, ose t� ken� akses ndaj sh�rbimeve t� sh�ndetit riprodhues. Nga grat� e martuara q� i p�rkasin mosh�s nga 15-19 vje�, vet�m 17% e tyre p�rdorin kontraceptiv�.

14 milion gra dhe vajza t� mosh�s nga 15 n� 19 vje� � si t� martuarat dhe t� pamartuarat � lindin f�mij� �do vit. P�r k�t� grup moshe, komplikacionet e shtatzanis� dhe lindjeve jan� shkak kryesor q� �ojn� n� vdekje, duke shtuar k�tu dhe abortet e pasigurta q� p�rb�jn� nj� faktor vendimtar. Rreziqet jan� akoma m� t� m�dha p�r vajza n�n mosh�n 15 vje�.Vajzat adoleshente jan� gjithashtu t� prekura nga forma t� ndryshme t� dhun�s seksuale. Shtrirja e nj� fenomeni t� till� sapo ka filluar t� kuptohet.

Sot num�rohen m� shum� se 1.2 miliard adoleshent� q� i p�rkasin k�saj moshe. Suksesi dhe lumturia e tyre varet nga ndihma, shembujt, arsimi, mund�sit� si dhe burimet q� do t� ken�. Ata duhet t� fuqizohen p�r t� b�r� zgjedhje t� p�rgjegjshme dhe t� sh�ndetshme si dhe t� ken� informacionin dhe sh�rbimet q� u duhen. Investimi p�r mir�qenien dhe sigurimin e pjes�marrjes s� gjenerat�s m� t� madhe t� t� rinjve n� bot� do t� sillte p�rfitime p�r gjeneratat q� do t� vijn�.